prof. dr hab. med.Zbigniew Wronkowski,

prof. dr hab. med. Edward Towpik

Instytut Radowy im. Marii Skłodowskiej- Curie w Warszawie

Nowoczesna walka z rakiem w Polsce i na świecie zaczęła się od dwóch epokowych od­kryć: promieni X, dokonanego przez Wilhel­ma Konrada Roentgena (1895) oraz radu i po­lonu - przez Marię Skłodowską-Curie (1898).

Maria Skłodowska-Curie stworzyła podstawy do ukształtowania się onkologii jako nauki i dyscypliny medycznej. Jak podaje pro­fesor Tadeusz Koszarowski "w dyskusjach z pierwszym zespołem Instytutu (Radowego), podkreślała interdyscyplinarny, zespołowy charakter pracy nad leczeniem i zwalczaniem chorób nowotworowych. Było to wówczas zupełne novum".

Grupa lekarzy skupiona w Polskim Ko­mitecie do Zwalczania Raka: Józef Jaworski, Mikołaj Rejchman, Bronisław Wejnert, Witold Żurakowski i Stefan Sterling-Okuniewski, stworzyła podstawy epidemiologiczne i or­ganizacyjne do walki z rakiem, co zaowoco­wało opracowaniem Pierwszego Programu Walki z Rakiem w Polsce. Program ten sta­wiał sobie trzy główne cele: badania nad ra­kiem, oświatę zdrowotną i utworzenie sieci placówek (instytutów, szpitali i przychodni) onkologicznych w Polsce.

Jednym z pierwszych działań tego pro­gramu było przygotowanie planów budowy placówek onkologicznych w Warszawie i w większych miastach ówczesnej Polski (Wilno, Kraków, Lwów, Poznań, Łódź i innych). Dzie­wiątego marca 1923 roku Polski Komitet do Zwalczania Raka powołał "Komitet Daru Na­rodowego im. Marii Skłodowskiej-Curie w celu zbudowania Instytutu Radowego w War­szawie". W skład Komitetu Daru Narodowe-­go weszli m.in. marszałkowie i wicemarszał­kowie Sejmu i Senatu, członkowie Rady Mi­nistrów, przedstawiciele duchowieństwa róż­nych wyznań oraz instytucji i towarzystw na­ukowych.

Pierwsze posiedzenie Komitetu otwo­rzył prezes Polskiego Komitetu do Zwalczania Raka Henryk Barylski. Obradom przewodni­czył Marszałek Senatu Michał Trąpczyński, ho­norowym prezesem Komitetu został Prezydent Rzeczypospolitej Stanisław Wojciechowski.

24 grudnia 1923 roku Polski Komitet do Zwalczania Raka zwrócił się do społeczeństwa polskiego z apelem o składanie ofiar na "Dar Narodowy dla Marii Skłodowskiej-Curie." Da­rem tym winien stać się Instytut Radowy jej imienia. Była to odpowiedź na wypowie­dziane przez Marię Skłodowską-Curie w Pa­ryżu, w czasie uroczystości dwudziestopię­ciolecia odkrycia radu, zdanie: "Moim naj­gorętszym życzeniem jest powstanie Insty­tutu Radowego w Polsce".

Zebrane przez Komitet pieniądze po­zwoliły na rozpoczęcie budowy pod koniec 1925 roku. Projekt planów budowy Instytutu opracowano przy udziale Marii Skłodowskiej­-Curie i prof. Claude Regaud, dyrektora Insty­tutu Radowego w Paryżu. Makietę Instytutu eksponowano na Powszechnej Wystawie Kra­jowej w Poznaniu w 1925 roku. Uniwersytet Warszawski podarował duży plac pod budo­wę Instytutu przy ulicy Wawelskiej.

Na uroczystość wmurowania kamienia węgielnego pod budowę Instytutu w dniu 7 czerwca 1925 roku przybyła Maria Skłodow­ska-Curie. Udział wzięli: Prezydent Rzeczypo­spolitej Stanisław Wojciechowski, przedstawi­ciele najwyższych władz państwowych i sto­warzyszeń, ambasador Republiki Francuskiej oraz rzesze mieszkańców Warszawy.

Postęp prac budowlanych był dość szyb­ki, także 17 stycznia 1932r. przyjęto pierwsze­go chorego do leczenia, a 29 maja 1932 r. odby­ła się uroczystość otwarcia Instytutu Rado­wego w Warszawie. W uroczystości wzięła udział Maria Skłodowska-Curie i Prezydent Rzeczypospolitej Ignacy Mościcki oraz prof. Claude Regaud. Maria Skłodowska-Curie przekazała Instytutowi pierwszy gram radu wartości ponad pół miliona ówczesnych zło­tych, ofiarowany przez kobiece stowarzyszenia polonijne w USA i Kanadzie.

Pierwszym dyrektorem Instytutu został dr med. Franciszek Łukaszczyk. Pod względem finansowym Instytut miał być jednostką samowystarczalną, okresowo jedynie dotowaną przez utworzone wcześniej Towarzystwo Instytutu Radowego im. Marii Skłodowskiej-Curie.

W roku 1932 w skład tego Towarzystwa wchodzili m.in.: prof. Ludwik Paszkiewicz (prezes), dr Bronisława Dłuska - siostra Marii Skłodowskiej-Curie (skarbnik), dr Józef Skłodowski (brat Marii), prof. Kazimierz Białaszewicz, prof. Adam Czyżewicz, doc. Alicja Dorabialska, prof. Wojciech Świętosławski, doc. Adolf Wojciechowski, prof. Franciszek Czubalski oraz dr Zofia Garlicka.

W Instytucie zatrudniono początkowo jedynie dwóch lekarzy: dr Franciszka Łukaszczyka i dr Józefa Laskowskiego. Po kilku miesiącach zatrudniona została dr Hanna Noblinówna. W pracy pomagała lekarzom jedna pielęgniarka. Instytut dysponował 5 aparatami do rentgenoterapii i 166 ładunkami radowymi (tubki i igły).

Początkowo liczba chorych była niewielka, głównie z powodu nieufności środowiska lekarskiego. Średnie obłożenie łóżek w pierwszych miesiącach działania było małe (np. tylko 18 chorych na 45 łóżek). Dopiero, gdy w fachowej prasie angielskiej ukazał się entuzjastyczny artykuł lekarza australijskiego, który zwiedzał Instytut i ocenił go jako wzorcową placówkę, zainteresowanie Instytutem Radowym wzrosło.

Na podkreślenie zasługuje nowoczesny dział dokumentacji obejmujący archiwum historii chorób pisanych na maszynie. W dziale administracyjnym pracowało kilka osób. Większość personelu mieszkała na terenie Instytutu. W Instytucie mieszkała też dr Bronisława Dłuska. Nieliczne początkowo zabiegi operacyjne wykonywali w Instytucie chirurdzy z zewnątrz.

Praca w pawilonie Roentgena - początkowo jednozmianowa - już po dwóch latach działalności Instytutu wymagała drugiej zmiany. W 1937 r. liczba łóżek wzrosła z 45 do 100. W tym czasie były 3 klasy chorych: klasa I pokoje z pojedynczymi łóżkami, klasa II - pokoje z dwoma łóżkami, klasa III - duże sale, do 20 łóżek.

Niezamożni pacjenci mieli ulgi lub byli całkowicie zwalniani z opłat za leczenie. Koszty kuracji były na ogół wysokie. N a przykład leczenie raka szyjki macicy kosztowało od 400 do 600 zł.

W 1937 roku w Instytucie Radowym pracowało 7 lekarzy: Adam Kukliński, Józef Laskowski, Franciszek Łukaszczyk, Anna Madejczyk, Hanna Noblinówna, Jerzy Szabunia, Józef Towpik. W krótkim czasie do tego zespołu dołączyli lekarze: Władysław Jasiński, Jerzy Puchalski i Edward Rahoza - chirurg.

Również w 1937 roku otwarto Pracownię Fizyczną oraz Wzorcownię Rentgenowską i Pracownię do Pomiarów Ciał Promieniotwórczych, której kierownikiem został uczeń Marii Skłodowskiej-Curie, prof. Cezary Pawłowski. Pracownię Biologiczną prowadził prof. Zygmunt Zakrzewski. Bardzo istotny wkład w rozwój onkologii wniósł dr Józef Laskowski, który wprowadził model podejścia histoklinicznego do diagnostyki i leczenia chorych.

W latach 1936-1938 średnie obłożenie łóżek w Instytucie wzrosło z 40 do 80%, by w roku 1939 przekroczyć 90%. Zespół Instytutu rozwinął też działalność dydaktyczno-naukową. Organizował dla lekarzy kursy i wystawy o tematyce onkologicznej. Pracownicy Instytutu opublikowali około 60 prac naukowych.

W 1938 r. w Instytucie Radowym uroczyście obchodzono 40 rocznicę odkrycia radu. Wraz z Polskim Komitetem do Zwalczania Raka ogłoszono Tydzień Przeciwrakowy w Polsce.

Wybuch II wojny światowej zahamował rozwój Instytutu. W dniu 5 września 1939 r. wobec bezpośredniego zagrożenia stolicy przez wojska niemieckie, dr Franciszek Łukaszczyk zdecydował się przerwać leczenie radem. Protokół w tej sprawie podpisali - oprócz niego prof. Roman Nitsch - prezes Towarzystwa Daru Narodowego im. Marii Skłodowskiej-Curie oraz dr Anna Madejczyk -lekarz Instytutu; 2 gramy radu zostały przewiezione osobiście przez doktora Łukaszczyka i ukryte w domu letniskowym pod Warszawą.

Po kapitulacji Warszawy dr F. Łukaszczyk przywiózł z powrotem część radu do Instytutu. Niemcy skonfiskowali 720 mg, jednakże w wyniku różnych działań odzyskano 420 mg - i stosowano do leczenia chorych w Instytucie, który przez okupanta został przemianowany na Miejski Szpital Przeciwrakowy.

Wybuch walk powstańczych zakończył się dla Instytutu tragicznie. Piątego sierpnia 1944 r. wypędzono cały personel i niewielką liczbę chorych mogących się poruszać o własnych siłach. Pozostałych chorych wymordowano. Dwudziestego sierpnia 1944 r. dr F. Łukaszczyk przekupując Niemców przedostał się opancerzonym transporterem do spalonego Instytutu, zabrał ukryty rad do plecaka i wywiózł do Reguł pod Warszawą.

W listopadzie 1945 r. w Ministerstwie Zdrowia i Opieki Społecznej zapadła decyzja o odbudowie Instytutu Radowego w Warszawie. Dr F. Łukaszczyk, który przebywał czasowo w Krakowie, powrócił wraz z radem. Do odbudowy przystąpiono jeszcze w 1945 r.

Z ramienia dyrektora prowadziła ją dr Hanna Kołodziejska-Wertheim. Po jej wyjeździe do USA w celu starań o pomoc UNRRA, odbudową kierował dr Tadeusz Koszarowski.

Działalność Instytutu wznowiono w 1947 r. Pod koniec tego roku pracowało już 11 lekarzy: Janusz Buraczewski, Zofia Chechłowska, Władysław Jasiński, Hanna Kołodziejska-Wertheim, Tadeusz Koszarowski, Józef Laskowski, Franciszek Łukaszczyk, Anna Madejczykowa, Irena Skowrońska, Jeremi Święcki i Ludwika Tarłowska.

Utworzono trzy działy: radioterapii kierownik dr Franciszek Łukaszczyk, patologii - kierownik dr Józef Laskowski, chirurgii - kierownik dr Tadeusz Koszarowski.

Pierwsze lata powojennej działalności Instytutu poświęcono organizacji i wyposażaniu placówki. Przyjęto następujące kierunki działania: badania podstawowe, badania kliniczne i działania w zakresie organizacji walki z rakiem.

Również w 1947 r. wznowiło działalność Polskie Towarzystwo Przeciwrakowe, stanowiące kontynuację Polskiego Komitetu do Zwalczania Raka. Prezesem Towarzystwa został prof. Ludwik Paszkiewicz. W 1949 roku we wrześniu odbył się V Krajowy Zjazd Przeciwrakowy, w którym wzięło udział 200 uczestników.

W 1950 r. pod kierunkiem dr Stanisława Wisłockiego zorganizowano Zakład Biologii Nowotworów, a w 1951 roku Zakład Fizyki Medycznej - pod kierunkiem prof. Cezarego Pawłowskiego.

W 1951 roku na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów połączono Instytut Radowy w Warszawie z Instytutem Onkologii w Krakowie i Państwowym Instytutem Przeciwrakowym w Gliwicach-w INSTYTUT ONKOLOGII im. MARII SKŁODOWSKIEJ-CURIE z centralą w Warszawie i oddziałami w Krakowie i Gliwicach.

W 1952 roku zespół w składzie: prof. F. Łukaszczyk, prof. J. Laskowski, dr W Jasiński, dr H. Kołodziejska-Wertheim, dr T. Koszarowski, dr J. Święcki i dr L. Tarłowska - opracowali - Drugi Program Walki z Rakiem w Polsce, który obejmował: rozwój badań naukowych, podstawowych i klinicznych, epidemiologię i profilaktykę nowotworów oraz stworzenie bazy leczniczej - sieci onkologicznej.

Powołano Centralny Rejestr Nowotworów, którego działanie umożliwiło wydanie instrukcji Ministrów: Zdrowia i Opieki Społecznej, Obrony Narodowej, Spraw Wewnętrznych i Komunikacji - o obowiązku zgłaszania zachorowań na nowotwory złośliwe.

Rozwojem badań podstawowych w Instytucie Onkologii w Warszawie zajmowali się m.in.: prof. Zygmunt Zakrzewski, prof. Cezary Pawłowski, dr Stanisław Wisłocki, prof. Kazimierz Dux, prof. Barbara Gwiazdowska i później prof. Jan Steffen.

Rozwojem badań klinicznych i ich organizacją zajęli się: prof. Franciszek Łukaszczyk i dr Anna Madejczykowa.

Rozwojem radioterapii - prof. Hanna Kołodziejska, prof. Władysław Jasiński i doc. Jeremi Święcki, a później prof. Andrzej Hliniak.

Rozwojem chirurgii onkologicznej prof. Tadeusz Koszarowski, dr Hanna Werner, prof. Witold Rudowski, a później prof. Andrzej Kułakowski.

Rozwojem patologii - prof. Józef Laskowski, a później prof. Ludwika Sikorowa i prof. Maria Dąbska.

Rozwojem chemioterapii - dr Józef Zborzil i dr Anna Madejczykowa

Prof. Ludwika Tarłowska utworzyła nowy kierunek - onkologię ginekologiczną., a prof. Janusz Buraczewski - radiodiagnostykę onkologiczną. Dziedziny te rozwijali twórczo, odpowiednio - prof. Jan Zieliński i prof. Janina Dziukowa.

Szczególną rolę w ukształtowaniu się onkologii jako nauki i dyscypliny medycznej odegrał prof. Tadeusz Koszarowski, który już w latach 50 sformułował następującą definicję: "Onkologia jest to nauka o etiologii, patologii, epidemiologii, zapobieganiu i wczesnym wykrywaniu nowotworów złośliwych, skojarzonym leczeniu chorych na raka, opiece nad nieuleczalnie chorymi oraz organizacji walki z rakiem". Definicja ta była podstawą do wyodrębnienia się onkologii jako samodzielnej dyscypliny medycznej oraz utworzenia Drugiego Programu Zwalczania Nowotworów i wprowadzenia prawnych zasad zbierania danych epidemiologicznych.

Prof. Tadeusz Koszarowski opracował również koncepcję organizacji walki z rakiem polegającą na tworzeniu pełnoprofilowych ośrodków, które były podstawowymi jednostkami prowadzącymi działania naukowe, profilaktyczne, diagnostyczne i lecznicze oraz organizacyjne na określonym terenie. Podstawą koncepcji pełnoprofilowego ośrodka onkologicznego było skupienie w jednej placówce wysokiej klasy specjalistów i specjalistycznego sprzętu, zwłaszcza do radioterapii.

W 1956 roku - w wyniku zmian popromiennych zmarł prof. Franciszek Łukaszczyk - dyrektor Instytutu. Jego następcą został prof. Józef Laskowski (1956-61). W kolejnych latach Instytutem kierowali: pro f. Władysław Jasiński (1961-72), prof. Tadeusz Koszarowski (197285), prof. Jan Steffen (1985-91), prof. Andrzej Kułakowski (1991-98) i obecnie - od 1999 roku prof. Marek P. Nowacki.

Drugi Program Zwalczania Nowotworów był realizowany od 1975 roku. Do tego czasu powstały zręby sieci onkologicznej: wyszkolono 220 specjalistów onkologów, utworzono 2648 łóżek specjalistycznych i zainstalowano 12 aparatów megawoltowych.

Osobą wiodącą w organizowaniu walki z rakiem w Polsce był w tych latach prof. Tadeusz Koszarowski, początkowo wicedyrektor Instytutu Onkologii, a później dyrektor i konsultant krajowy ds. onkologii. Wraz z zespołem był również inicjatorem i twórcą Trzeciego Programu Walki z Rakiem w Polsce zwanego Programem Rządowym PR-6 "Zwalczanie chorób nowotworowych". Koordynację Programu powierzono Instytutowi.

Program został zrealizowany w latach 1976-1990. Osiągnął następujące cele: zorganizowanie 11 pełnoprofilowych placówek onkologicznych, utworzenie 6000 łóżek onkologicznych oraz przygotowanie 600 specjalistów onkologów. Model pełnoprofilowego ośrodka onkologicznego "comprehensive cancer center" uznany został za optymalny w zwalczaniu nowotworów.

Najważniejszą inwestycją była budowa - z inicjatywy i dzięki staraniom prof. Tadeusza Koszarowskiego - Centrum Onkologii na Ursynowie, gdzie 19 lipca 1977 roku położono kamień węgielny. Budowę finansowało społeczeństwo poprzez składki na Narodowy Fundusz Ochrony Zdrowia. W dniu 16 lipca 1984 roku nastąpiło otwarcie części pomieszczeń. W tym też roku Instytutowi Onkologii nadano nową nazwę:

CENTRUM ONKOLOGII-INSTYTUT im. MARII SKŁODOWSKIEJ-CURIE.

W 1995 roku zakończono przeważającą część budowy Centrum Onkologii-Instytutu na Ursynowie. Stworzono nowy schemat organizacyjny i według niego zorganizowano kliniki i zakłady.

Rozpoczął się nowy etap historii placówki, zapoczątkowanej jako Dar narodu polskiego dla Marii Skłodowskiej-Curie.